Miejsca, o których nie można zapomnieć 1 listopada

Ulica Ostrowska może nie mówić zbyt wiele o lokalizacji tego cmentarza. Znajdziemy go na wysokości stacji benzynowej Orlenu przy ul. Bogumińskiej prowadzącej do Polic. To to skupisko drzew po lewej stronie. Są nawet pomocne drogowskazy, które kierują do nowego osiedla Park Ostrowska. Najbardziej rzuca się w oczy duży, betonowy pomnik poświęcony żołnierzom poległym w czasie I wojny światowej.

Pomnik został wzniesiony w 1918 roku. Ze wszystkich stron znajdują się na nim nazwiska. To dane mieszkańców tej części miasta, którzy jako żołnierze zginęli na frontach I wojny.

Cmentarz powstał w 1912 roku. Była na nim też niewielka kaplica, po której zostały tylko resztki fundamentów. Nekropolia była czynna do 1945 roku. Do naszych czasów przetrwała część nagrobków. Nieliczne stoją. Większość leży uszkodzona na ziemi. O tym, że był tu cmentarz przypomina niewielka tabliczka przyczepiona do drzewa, w której ZUK prosi by w związku z tym nie wyrzucać w tym miejscu śmieci.

Znajdziemy go tam, gdzie ulica Nehringa krzyżuje się z ulicą Golęcińską. Cmentarz w tym miejscu powstał na początku XIX wieku. Działał do 1949 roku. Chowano tu polskich pionierów, mieszkańców Stołczyna i okolic, którzy zmarli lub zginęli w pierwszych powojennych latach. Przypomina o tym tablica umieszczona przy skrzyżowaniu z ul. Golęcińską.

Przy sprzyjającej pogodzie, z niektórych części cmentarza widać Odrę płynącą u stóp wzgórza, na którym jest cmentarz. Ale nawet bez tego widoku to przepiękne miejsce. Rosną tu m.in. kasztanowce, jesiony, modrzewie. Zachowało się też sporo przedwojennych nagrobków, które w 1997 roku zostały częściowo naprawione i ustawione do pionu. Niestety część została ponownie zniszczona.

Dawny cmentarz, a dziś park z wytyczonymi alejami ma powierzchnię dwóch hektarów. Stare nagrobki rozrzucone są jego różnych miejscach. W mglisty dzień, mimo pewnego uroku parku, to jednak dość mroczne miejsce.

Trafimy tu skręcając z ulicy Chopina w ulicę Mokrą, a potem w ślepą uliczkę Zawiłą. Kiedy zatrzymamy się przy nowym placu zabaw od razu zauważymy porośnięte drzewami niewielkie wzgórze. Tam właśnie jest stary cmentarz. Został założony w 1910 roku, kiedy dotychczasowy cmentarzyk między dzisiejszymi ulicami Kwiatów Polskich, Miodową i Wiśniową, zapełnił się. Miał około 1 hektara powierzchni. Dziś istnieje tu coś na kształt lapidarium. Kilka metrów za krzyżem zaczynają się przydomowe ogródki.

Po wojnie, w latach 1945-1946, pochowano tu kilkunastu Polaków - pierwszych osadników. Później dokonano ekshumacji przenosząc groby na Cmentarz Centralny. Z jednym wyjątkiem. Na Osowie pozostał grób osadnika Jana Gienieczko zmarłego 22 października 1946 w wieku zaledwie 41 lat. Można tylko przypuszczać, że Polak był jedną z ofiar tamtych niespokojnych czasów, gdy szczególnie na peryferiach Szczecina mnożyły się napady i zbrodnie.

To niewielkie wzniesienie jest u zbiegu ulic Duńskiej, Wapiennej i Szczecińskiej. Cmentarz dla mieszkańców Warszewa powstał tu w 1870 roku. Wcześniej zmarłych chowano w pobliżu warszewskiego kościoła. Cmentarz na pagórku został powiększony w 1911 roku. Znajdowała się tu kaplica oraz niewielki obelisk poświęcony mieszkańcom Warszewa, którzy jako żołnierze zginęli w czasie I wojny światowej. Resztki obu tych budowli są do dziś.

Cmentarz został zamknięty w 1939 roku ale także tu, podobnie jak i na Osowie, w pierwszych powojennych latach pochowanych zostało kilkunastu Polaków. Później ich groby zostały ekshumowane, a niemieckie pozostały zrujnowane. Kilka lat temu teren uporządkowano tworząc małe lapidarium, a przy pagórku stanęła tablica informacyjna przedstawiająca historię tego miejsca.

Znajdziemy go przy ulicy Litewskiej. To niewielka uliczka, która odchodzi od ulicy Zawadzkiego, tuż przed rondem Olimipijczyków. Cmentarz powstał dla żołnierzy francuskich, którzy po wojnie z Prusami trafili do niewoli. Trzymano ich m.in. na Krzekowie, gdzie w barakach zgromadzono aż 17 tysięcy jeńców. 244 z nich zmarło. Pochowano ich właśnie przy dzisiejszej ulicy Litewskiej. Pruskie władze wojskowe dbały o żołnierskie mogiły, które ostatecznie zostały zniszczone w latach 60. kiedy rozpoczęto budowę osiedla. W latach 90. na fragmencie dawnego cmentarza i zachowanego pagórka ustawiony został krzyż i tabliczka informująca o pochowanych w tym rejonie jeńcach.

Rozciągał się na części dzisiejszego parku im. gen. Andersa czyli na tyłach żelbetowego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa stojącego przy pl. Zwycięstwa. Powstał w 1750 roku i częściowo rozciągał się na terenie, na którym później została wytyczona obecna ulica Wojciecha. Od 1900 roku na cmentarzu nie było już pochówków. Doszło nawet do ekshumacji w związku z budową wspomnianego kościoła. W 1871 roku pochowano tu 104 jeńców francuskich z wojny w latach 1870-71, którzy zmarli w niewoli. Ustawiono z tej okazji pamiątkowe głazy, które od 1961 roku mają tabliczkę z informacją w języku polskim. Najbardziej znamienitą postacią pochowaną w obecnym parku był zmarły 1 listopada 1877 roku marszałek Fryderyk Wrangl.

Powstał w 1821 roku w rejonie obecnych ulic Gorkiego, Soplicy i Ojca Bejzyma. Od 1899 roku istniał tu nawet duży dom pogrzebowy. W 1938 roku, w czasie Nocy Kryształowej, nagrobki zostały sprofanowane ale przetrwały. W 1946 roku cmentarz został przejęty przez polską gminę żydowską. Pochówki odbywały się tu do 1962 roku. W listopadzie 1982 roku istniejące groby zostały ekshumowane, a szczątki przeniesione na Cmentarz Centralny.

To chyba najbardziej zapomniany i jednocześnie niedostępny grób w Szczecinie. Znajduje się na wyspie Sadliskie Łąki między Regalicą, a jeziorem Dąbie. To tak naprawdę niewielka płyta nagrobna poświęcona pamięci Paula Robiena. Robien był znanym przedwojennym ornitologiem i antyfaszystą, który pomagał polskim robotnikom przymusowym. W 1945 roku nie chciał opuścić Szczecina. Został zamordowany przez radzieckich żołnierzy. Zginęła też jego żona. Zostali pochowani gdzieś na wyspie.

Kiedy ludzie odwiedzali cmentarz, pokazywali sobie to miejsce i szeptali: - Tu leżą Polacy pomordowani przez Rosjan - wspominał Stanisław Lagun, pionier Szczecina. W zachodniej części Cmentarza Centralnego do czerwca 1947 roku zostało pochowanych 417 Pionierów, którzy zaraz po wojnie przyjechali do Szczecina. Pogrzebani byli przede wszystkim ofiarami napadów, a czasem po prostu mordów dokonywanych m.in. przez terroryzującą osadników Armię Czerwoną W 1956 roku na groby wjechał spychacz. Dopiero w latach 70. rodzinom udało się wywalczyć częściowe odtworzenie grobów i betonowy obelisk. W latach 90. stanęły dodatkowo pięciometrowy krzyż oraz granitowe tablice z wykutymi 148 nazwiskami pierwszych Polaków poległych w polskim Szczecinie. Na obrzeżach zadbanej kwatery wciąż można jednak znaleźć groby, których w 1956 roku nie zniszczono. Przez lata zniszczył je jednak upływający czas. Tylko nielicznymi ktoś się opiekuje. Część to groby małych dzieci

Rozsiane są w różnych zakątkach cmentarza ale najwięcej z nich i największe ocalały w rejonie basenu-fontanny w pobliżu kaplicy. Znajdziemy tu m.in. grób i pomnik Hugo Lemcke. To pierwszy konserwator Prowincji Pomorskiej, zaangażowany w badania i ochronę pomorskiego dziedzictwa kulturowego. Zasłużony nauczyciel i bibliotekarz Gimnazjum Mariackiego. Autor opracowań dotyczących historii Szczecina i Pomorza. Przewodniczący Pomorskiego Towarzystwa Historii i Starożytności. Jego staraniom zawdzięczamy uratowanie przed rozbiórką bram Królewskiej i Portowej a także kościoła św. Jana Ewangelisty. Pierwszy organizował wycieczki krajoznawcze po Pomorzu.

Pochowana jest tutaj także jego żona Antonie.

Spoczęło tu m.in. ponad dwa tysiące niemieckich cywili, którzy zginęli w czasie walk o Malbork w 1945 roku.

Cmentarz jest jednym z 13 cmentarzy wojennych, które od 1991 r. Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e. V. (Niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Grobami Wojennym) założył w Polsce. Pochowano na nim przede wszystkim 13 tys. żołnierzy Wehrmachtu ekshumowanych z różnych zakątków naszego regionu.

Pochowanych jest tu 1994 polskich żołnierzy. Tu spoczywają ci, którzy między 16 a 20 kwietnia 1945 roku zginęli w jednej z najkrwawszych bitew polskiego wojska w czasie II wojny - operacji forsowania Odry. Ci, którzy przeżyli, ruszyli dalej do Berlina.